Teknofeodalizm, günümüzün küresel ekonomik ve sosyal manzarasını anlamak için vazgeçilmez bir eleştirel çerçeve sunmaktadır. Bu kavram, devasa teknoloji şirketlerinin (Google, Amazon, Meta/Facebook, Apple gibi) elde ettiği eşi benzeri görülmemiş ekonomik ve politik gücün merkezileşme biçimini; bu gücün, geleneksel Orta Çağ feodal sistemlerindekine benzer bir hiyerarşi ve bağımlılık ilişkisi yaratarak modern yaşamı nasıl domine ettiğini açıklar. Dijital platformlar üzerinden gerçekleştirilen sürekli ve kapsamlı veri toplama, analizi ve algoritmik yönetim süreçleri, modern bireyleri bu platformlara yapısal olarak bağımlı kılarak, adeta bir dijital serflik veya veri köleliği durumuna itmektedir. Bu kapsamlı analiz, teknofeodalizmin tarihsel kırılma noktalarını, günümüz dünyasındaki somut tezahürlerini ve Orta Çağ feodalizmi ile kurduğu analojinin kritik ve eleştirel boyutlarını derinlemesine inceleyecektir.
Teknofeodalizmin ortaya çıkışı, sadece teknolojik bir ilerlemenin sonucu değil, aynı zamanda neoliberalizmin küresel hakimiyeti ile enformasyon ve iletişim teknolojileri devriminin (BİT) etkileşiminin tarihsel bir ürünüdür. Kavramın kökenleri, 20. yüzyılın son çeyreğinde, özellikle 1970’ler ve 1980’lerde Batı ekonomilerinde benimsenen neoliberal politikalara dayanır. Deregülasyon, özelleştirme ve serbest piyasanın kutsanması yoluyla bu politikalar, teknoloji şirketlerinin kontrolsüz büyümesi için ideal bir zemin hazırlamıştır. Bu dönemde, bilginin ve iletişimin dijitalleşmesi hız kazanmış, 1990’larda internetin yaygınlaşmasıyla birlikte başlangıçta merkeziyetsizliğe ve özgürleşmeye dair büyük bir kültürel iyimserlik oluşmuştur. Ancak bu iyimserlik, 2000’li yılların başlarında internetin ticarileşmesi ve sermayenin dijital altyapılar üzerindeki yoğunlaşmasıyla hızla dağılmıştır. Google, Amazon ve diğerleri, internetin kritik altyapılarını ve kullanıcı etkileşim noktalarını ele geçirerek, kısa sürede birer tekel haline gelmişlerdir. Bu süreçte, geleneksel kapitalizmin temel üretim aracı olan fiziksel sermayenin ve üretim tesislerinin önemi azalırken, kullanıcıların ürettiği veri, yeni ve en değerli hammadde olarak yükselmiştir. Bu şirketler, veriyi toplama, işleme ve ondan değer (kâr) çıkarma konusunda eşsiz algoritmik yetenekler geliştirmişlerdir. Bu dönüşüm, üretim araçlarının mülkiyetinin fiziksel varlıklardan dijital platformlara kaydığı ve kullanıcıların veriyi üreten, ancak mülkiyetini elinde tutamayan bağımlı bir konuma düştüğü, klasik kapitalist mantığı aşan bir düzenin, yani teknofeodalizmin doğuşunu işaret etmiştir. Bu yeni düzen, sermaye birikimini, üretimden ziyade rant ve veri sömürüsü mekanizmaları üzerine inşa etmiştir.
Teknofeodalizm, günümüz toplumunda çok katmanlı bir egemenlik yapısı kurmuştur ve etkileri ekonomi, siyaset ve kültürel hayatın her alanında hissedilmektedir. Teknoloji devlerinin piyasadaki gücü, geleneksel tekel kavramını aşmaktadır. Bu şirketler, ağ etkileri sayesinde kullanıcıları kendi ekosistemlerine kilitlemekte, rakiplerin pazara girişini imkansız kılmaktadır. Bu durum, piyasada etkin rekabeti ortadan kaldırarak, yenilikçiliği köreltmekte ve tüketici seçeneklerini kısıtlamaktadır. Daha da önemlisi, bu sistem, klasik kapitalist anlamda kâr yerine, platformlar üzerinden elde edilen dijital rant üzerine kuruludur. Kullanıcı, platformu kullandıkça daha fazla veri üretir; bu veri platformun değerini artırır ve platform, bu artan değeri tamamen kendi sermayesine aktarır. Kullanıcılar, platformları “ücretsiz” kullanmanın bedelini kişisel verileri ve dikkat süreleriyle öderler. Bu, parayla yapılan bir alışveriş değil, hizmet karşılığında dijital mülkiyetin sürekli olarak platform lordlarına aktarılmasıdır. Teknofeodalizmin en somut sonuçlarından biri, emek piyasasında yarattığı güvencesizlik ve yeni sınıf yapısıdır. Gig ekonomisi platformları aracılığıyla, şirketler kendilerini işveren olarak değil, sadece hizmetleri aracılık eden platformlar olarak konumlandırır. Bu sayede, geleneksel işçi haklarından, sosyal güvenlik primlerinden ve sendikal haklardan kaçınırlar. Platform işçileri, algoritmaların anlık kararlarına, puanlama sistemlerine ve sürekli değişen ücretlendirme modellerine bağımlı hale gelirler. Tıpkı Orta Çağ serflerinin toprağa bağlılığı gibi, dijital işçiler de geçimlerini sağlamak için tek bir platformun algoritmik kararlarına ve kaprislerine bağımlı hale gelirler. Bu yapı, toplumun alt katmanlarında geniş bir dijital serfler sınıfının oluşmasına ve sosyal eşitsizliklerin derinleşmesine yol açmaktadır. Ayrıca, ekonomik gücün merkezileşmesi, teknoloji devlerine eşi görülmemiş bir siyasi nüfuz kazandırmıştır. Lobi faaliyetleri ve politik karar alma süreçlerine müdahaleler yoluyla, bu şirketler kendi çıkarlarına uygun regülasyonların önünü açmakta ya da engellemektedirler. Sahip oldukları algoritmik kontrol, kamuoyunu şekillendirme ve demokratik süreçleri etkileme yeteneği vermektedir. Hangi haberin viral olacağı, hangi siyasi görüşün öne çıkacağı tamamen platformların ticari çıkarlarına hizmet eden algoritmalar tarafından belirlenir.
Teknofeodalizm kavramının eleştirel gücü, Orta Çağ feodalizmi ile kurduğu güçlü analojide yatar. Bu karşılaştırma, modern sistemin yapısal eşitsizliklerini daha görünür kılar. Orta Çağ feodalizminde temel güç asimetrisi, toprağın mülkiyeti üzerinden kuruluydu. Feodal lord, toprağa sahip olduğu için köylü üzerinde mutlak bir otoriteye sahipti. Köylü, hem fiziki güvenliği hem de geçimi için lordun toprağına ve himayesine bağımlıydı. Teknofeodalizm de bu ilişki, dijital platformların mülkiyeti ve veri üzerindeki kontrol ile sağlanır. Teknoloji devleri, dijital platformlar ve algoritmalar üzerinde tam kontrole sahiptir. Kullanıcılar, sosyal hayatlarını sürdürmek, iş yapmak, bilgiye erişmek ve iletişim kurmak için bu platformlara bağımlıdır. Bağımlılık fiziksel olmaktan çıkmış, bilişsel, sosyal ve ekonomik bir zorunluluk haline gelmiştir. Kullanıcı, platformu kullandıkça platformun değerini artıran veriyi üretir; bu, lordun toprağında çalışarak rant üreten serfin modern karşılığıdır. Feodal sistemde lordun geliri, topraktan elde edilen rant ve serfin fiziksel emeğinden sağlanan hizmetten oluşuyordu. Teknofeodalizmde ise teknoloji devleri, kullanıcıların dikkatini ve verisini birincil kaynak olarak sömürür ve bu kaynaklar üzerinden reklam, abonelik ve ticari satışlar yoluyla devasa bir dijital rant elde ederler. Bu sistemde, geleneksel “üretim” kavramı yerini “veri çıkarma” ve “platform kirası” (platform rent) alma faaliyetlerine bırakmıştır. Her ne kadar bu analoji yapısal eşitsizlikleri ortaya koysa da, Orta Çağ feodalizmi ile teknofeodalizm arasında önemli farklar bulunmaktadır. Orta Çağ feodalizmi yerel ve coğrafi sınırlara sahipken, teknofeodalizm küresel, anlık ve sınır tanımaz bir kontrole sahiptir. Dijital serfin bağımlılığı ise daha soyut, algoritmalar tarafından gizlenmiş ve bilişseldir. Bu modern bağımlılığın görünmezliği, ona karşı mücadele etmeyi daha da zorlaştırmaktadır.
Teknofeodalizm, teknolojik ilerlemelerin ve küresel kapitalizmin birleşimiyle ortaya çıkan, güç ve refahı az sayıda dijital lordun elinde merkezileştiren bir neo-feodal düzenin derinlemesine bir yansımasıdır. Bu düzen, sadece ekonomik tekelleşme değil, aynı zamanda emek güvencesizliği, siyasi manipülasyon ve bireysel özerkliğin erozyonu gibi çağımızın en kritik sorunlarına kaynaklık etmektedir. Teknofeodalizmin yükselen gölgesi, toplumsal ve siyasal müdahale gerekliliğini acil kılmaktadır. Bu mücadelenin odak noktaları; bireylere ürettikleri veriler üzerinde gerçek mülkiyet ve kontrol hakkı tanınması, teknoloji devlerinin tekelci yapılarını sınırlayacak daha güçlü anti-tröst yasalarının etkinleştirilmesi ve dijital platformlarda çalışanlar için yeni sosyal güvenlik ve işçi haklarının yasal olarak güvence altına alınması olmalıdır. Teknoloji, ancak dijital lordların egemenliğine karşı verilecek topyekûn bir direnişle, vaat ettiği özgürleştirici potansiyeli gerçekleştirebilir. Bu yeni çağın karanlık yüzü, modern toplumların geleceğini belirleyen en önemli siyasi ve etik meydan okumadır.
Teknofeodalizmin bu karmaşık ve çok katmanlı yapısına karşı durmak, sadece yasal ve ekonomik düzenlemelerle sınırlı kalamaz; aynı zamanda bireysel bilinçlenme ve toplumsal dayanışma gerektiren kapsamlı bir kültürel direnişi zorunlu kılar. Bireysel düzeyde, kullanıcıların platformlara olan bağımlılıklarını sorgulamaları, dijital ayak izlerini yönetmeleri ve alternatif, etik odaklı, merkezi olmayan platformları desteklemeleri ilk adımdır. Ancak, bu bireysel çabalar tek başına yeterli değildir; asıl çözüm, siyasal ve hukuki mücadeleden geçmektedir. Bu bağlamda, hükümetlerin ve uluslararası kuruluşların, teknoloji devlerinin tekelci gücünü kıracak cesur anti-tröst davaları açması, veri mülkiyetini bireylere iade eden veri demokrasisi yasalarını hayata geçirmesi ve platform işçilerini geleneksel işçi haklarıyla donatan yeni sosyal güvenlik modellerini benimsemesi şarttır. Geleceğin dijital toplumu, ya teknokratik lordların egemenliğinde, dijital serflikten beslenen eşitsiz bir neo-feodal yapıya teslim olacak, ya da kolektif iradeyle hareket ederek teknolojiyi, insan refahı ve özerkliği için adil ve demokratik bir araç haline getirecektir. Bu tarihi kavşakta verilecek kararlar, yalnızca ekonomik modelleri değil, insan özgürlüğünün tanımını da kalıcı olarak şekillendirecektir.
